ՔԱՂՑԿԵՂԻ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՕՐ Քաղցկեղը դատավճիռ չէ. հիվանդությունների 30-50%-ը կարելի է կանխարգելել և բուժել
Այսօր Քաղցկեղի (չարորակ նորագոյացությունների (ՉՆ)) դեմ
պայքարի համաշխարհային օրն է։ Այն
առաջին անգամ նշվել է
2005 թվականին՝ «Քաղցկեղի դեմ պայքարի» միջազգային
կազմակերպության նախաձեռնությամբ
և կրում է
ամենամյա բնույթ:Քաղցկեղի
դեմ պայքարի միջազգային օրվա
նպատակն է բարձրացնել հասարակության
իրազեկվածությունը ՉՆ հիվանդությունների համաճարակի
վտանգի վերաբերյալ, ինչպես նաև նախաձեռնել
զանգվածային միջոցառումներ՝ ուղղված բնակչության բոլոր
տարիքային խմբերում այդ հիվանդությունների կանխարգելմանը
և առողջ ապրելակերպի
քարոզչությանը: ՉՆ-ի առաջացումն ըստ
էության բազմափուլ գործընթաց է, որի ժամանակ նորմալ
բջիջները վերափոխվում են ուռուցքային բջիջների,
և արդյունքում` նախաքաղցկեղային
ախտահարումը վերածվում է չարորակ նորագոյացության:
ՉՆ առաջացումը ժառանգական գործոնների և արտաքին քաղցկեղածինների,
ինչպես նաև վարքագծային ու
կենսաբանական գործոնների փոխազդեցությունների արդյունք է: 2018 թ.-ին աշխարհում ՉՆ-ից մահացել
է 9.6 մլն մարդ` մահվան
դեպքերի մոտ 70%-ը գրանցվել
է ցածր և
միջին եկամուտ ունեցող երկրներում
(այդ թվում՝ Հայաստանում) [1]:
ՉՆ-ից առաջացած մահվան
դեպքերի մոտ մեկ երրորդը
պայմանավորված է բնակչության ռիսկային
վարքագծով և առողջության վրա
հիմնական ռիսկի գործոնների վնասակար
ազդեցությամբ, մասնավորապես, ծխախոտի և ալկոհոլի
օգտագործմամբ, անառողջ սննդակարգով, ավելցուկային
քաշ/ճարպակալումով և ֆիզիկական թերակտիվությամբ
[1]:Ծխախոտի
օգտագործումը ՉՆ-ի, մասնավորապես,
շնչափողի, բրոնխների, թոքի քաղցկեղի զարգացման
ամենանշանակալի ռիսկային գործոնն է: Ամբողջ
աշխարհում ՉՆ մահացության մոտ
22%-ը պայմանավորված է ծխախոտի օգտագործմամբ,
իսկ 10-15%-ը` ծխախոտի երկրորդային
ծխի վնասակար ազդեցությամբ [2]:Ցածր և միջին եկամուտ
ունեցողերկրներում ՉՆ-ի դեպքերի
25%-ը պայմանավորված է քաղցկեղ առաջացնող
այնպիսի վարակներով, ինչպիսիք են հեպատիտ Բ-ն, Ց-ն
և մադու պապիլոմա
վիրուսը (ՄՊՎ) [3]: ՉՆ-ի տարածվածությունը և
մահացությունը պայմանավորված
են ախտորոշման անհասանելիությամբ և հիվանդության ուշ
փուլերում բժշկական օգնության դիմելու հանգամանքով [1]: ՉՆ-ի տնտեսական բեռն
ահռելի մեծ է և
բնութագրվում է ամենամյա աճով:
2010 թ.-ի ընդհանուր տարեկան
տնտեսական վնասը ՉՆ-ից
գնահատվել է մոտ 1,16տրլն.
ԱՄՆ դոլար [4]: Առողջապահության
համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) Եվրոպական տարածաշրջանի
երկրների «European Health
Information Gateway» շտեմարանի
տվյալների համաձայն՝ 2015-2016թթ. Հայաստանում ՉՆ-ից վաղաժամ մահացության
ցուցանիշը կազմել է 77 (100 000 բնակչի
հաշվով), իսկ բոլոր տարիքային
խմբերում` 180, Հունգարիայում վաղաժամ մահացությունը կազմել
է 110, իսկ բոլոր տարիքային
խմբերում՝ 226, Խորվաթիայում` 84 և 206, Սերբիայում` 100 և
198, Լատվիայում` 86 և 188, Լիտվայում` 88 և
184, Լեհաստանում` 82 և 192, Ռումինիայում` 98 և
186, Մոլդովայում համապասխանաբար ` 90 և 165 [5]:
Հարկ է նշել, որ տղամարդկանց շրջանում վերոնշյալ նոզոլոգիաներից ահազանգող վիճակագրություն ունեն շնչափողի, բրոնխների, թոքի ՉՆ-ը, որը 5-6 անգամ բարձր է կանանց համեմատ [6]: Սա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ չափահաս տղամարդկանց 51.5%-ը ծխում է [4]: Այս վնասներին գումարվում է նաև ծխախոտի երկրորդային ծխի ազդեցությունը՝ ՀՀ չծխող բնակչության շուրջ 56%-ը նշել է, որ ենթարկվում է երկրորդային ծխի ազդեցությանը տանը, իսկ 26.6%-ը` աշխատավայրի փակ տարածքներում [7]:
- Չծխել և արգելել Ձեր և Ձեր հարազատների կողքին ծխելը
- Լինել ֆիզիկապես ակտիվ
- Պահպանել
առողջ սննդակարգ` սահմանափակելով ալկոհոլի, վերամշակված մթերքի և աղի
օգտագործումը
- Խուսափել
ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությունից
- Կանխարգելիչ
նպատակներով առնվազն տարեկան մեկ
անգամ, իսկ ցանկացած նորագոյացության
հայտնաբերման դեպքում` անհապաղ այցելել բժշկի
- Մասնակցել
սքրինինգային հետազոտւթյուներին
- Պատվաստվել
մարդու պապիլոմավիրուսի և հեպատիտ Բ-ի դեմ:
2015 թվականի
հունվարի 1-ից մեկնարկել է
2015 թվականի հունվարի 1-ից մեկնարկել է
ոչ վարակիչ հիվանդությունների սքրինինգային
ծրագիրըակում, որի շրջանակում 30-60 տարեկան
կանանց շրջանում արգանդի պարանոցի նախաքաղցկեղի
վաղ ախտորոշման և քաղցկեղի կանխարգելման
նպատակով իրականացվում է բջջաբանական հետազտություն
(ՊԱՊ քսուքի հետազոտություն): 2015-2018թթ. ընթացքում ՊԱՊ հետազոտություն են
անցել ավելի քան 210000 կանայք, որի արդյունքում
պարզվել է, որ հետազոտված
կանանց շուրջ 6%-ի մոտ արձանագրվել
են տարբեր աստիճանի բջջաբանական
շեղումներ:
1. WHO: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cancer
2. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; 2013. GBD 2015 Risk Factors Collaborators. Global, regional, and national comparative risk assessment of 79 behavioural, environmental and occupational, and metabolic risks or clusters of risks, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015. Lancet. 2016 Oct;388(10053):1659-1724.
3. Plummer M, de Martel C, Vignat J, Ferlay J, Bray F, Franceschi S. Global burden of cancers attributable to infections in 2012: a synthetic analysis. Lancet Glob Health. 2016 Sep;4(9):e609-16. doi: 10.1016/S2214-109X(16)30143-7.
4. Stewart BW, Wild CP, editors. World cancer report 2014. Lyon: International Agency for Research on Cancer; 2014 (http://publications.iarc.fr/Non-Series-Publications/World-Cancer-Reports/World-Cancer-Report-2014).
5. «European Health Information Gateway», WHO (https://gateway.euro.who.int/en/indicators/hfamdb_634-sdr-malignant-neoplasms-per-100-000/visualizations/#id=30910&tab=table) «Առողջություն և առողջապահություն» վիճակագրական տարեգիրք, 2018 http://nih.am/am/statistical_yearbooks/78/am
6. «ՈՎՀ ՌԳ STEPS ազգային
հետազոտություն», Հայաստան, 2018
http://nih.am/am/subdivisions/health_analytical_center?block=researches